Opis

Stara Przedwojenna Warszawa – Warszawa 1940. Riksza na pl. Trzech Krzyży w Warszawie – W tle z lewej gmach X Gimnazjum i Liceum im. Królowej Jadwigi i zabudowa Al. Ujazdowskich – czarno biały remaster 8K

Bardzo oryginalny plakat którego nigdzie indziej nie znajdziesz, ręcznie malowany i koloryzowany.

Oczywiście wydrukowany plakat nie będzie zawierać żadnych logotypów, oznaczeń, ani podpisu autora.

Plakat z oryginalną filmową koloryzacją i remasteringiem do 8k

Plac Trzech Krzyży – zabytkowy plac w dzielnicy Śródmieście w Warszawie, w ciągu Traktu Królewskiego, położony między wylotami ulic: Nowego Światu, Książęcej, Bolesława Prusa, Wiejskiej, Alej Ujazdowskich, Mokotowskiej, Hożej, Żurawiej i Brackiej. Został ukształtowany w XVIII wieku.

Plac Trzech Krzyży powstał w węźle dawnych traktów prowadzących ze Starej Warszawy (ul. Nowy Świat) do Solca (ul. Książęca), Ujazdowa (ul. Wiejska), Rakowca (ul. Mokotowska) i Grzybowa (ul. Bracka)^[1][2]. Rozdroże było mniejsze od obecnego placu, a do połowy XVIII wieku w jego północnej części, wzdłuż dzisiejszej ulicy Żurawiej i dalej, wąwozem ulicy Książęcej, płynęła do Wisły rzeka Żurawka^[3].

Około 1725 na placu wzniesiono dwie kolumny zwieńczone pozłacanymi krzyżami, wyznaczające początek Drogi Kalwaryjskiej (Drogi Krzyżowej Kalwarii Ujazdowskiej), ufundowanej przez króla Augusta II^[4]. Droga wiodła do Grobu Chrystusa, znajdującego się przy Zamku Ujazdowskim, który miał zostać przebudowany na kościół i klasztor^[5]. Dewocyjna fundacja króla dała początek dzisiejszym Alejom Ujazdowskim^[6].

W 1756, na pamiątkę zakończenia brukowania warszawskich ulic i doprowadzenia bruku aż do tego miejsca^[1], marszałek wielki koronny Franciszek Bieliński postawił nieopodal kolumn, na osi Nowego Światu^[7] w pobliżu wylotu obecnej ulicy Wiejskiej, posąg świętego Jana Nepomucena trzymającego w rękach krzyż^[6][8]. Autorem posągu był prawdopodobnie Jan Jerzy Plersch^[7]. Krzyż w rękach świętego był trzecim krzyżem w tym miejscu, stąd też w XVIII i XIX wieku plac nazywano placem Trzech Złotych Krzyży, placem Złotych Krzyży^[9], ale także rozdrożem Złotych Krzyży^[7] lub miejscem obok Złotych Krzyżów na Nowym Świecie^[10]. Inne używane nazwy to plac pod Figurami, plac Aleksandra^[9] i plac św. Aleksandra^[11]. Obecną nazwę nadano oficjalnie w 1919^[12].

W 1787 na placu urządzono targowisko^[13], a w 1831 został on wybrukowany^[14].

W grudniu 1922 na placu doszło do starć pomiędzy przeciwnikami i zwolennikami wyboru na urząd prezydenta Gabriela Narutowicza (robotnikami z PPS i nacjonalistyczną młodzieżą), w wyniku których rannych zostało kilkanaście osób^[15][16].

W czasie obrony Warszawy we wrześniu 1939 skwer przy kościele św. Aleksandra zamieniono w cmentarz, na którym chowano ofiary niemieckich bombardowań^[17][18]. Groby usunięto jesienią 1939^[18].

W okresie okupacji plac znajdował się w granicach dzielnicy niemieckiej^[19]. Po zamknięciu w listopadzie 1939^[20] Gimnazjum im. Królowej Jadwigi, w budynku zorganizowano tzw. Dom Żołnierza (Soldatenheim)^[19][21]. Niemcy zajęli także szereg obiektów znajdujących się w pobliżu placu m.in. budynek YMCA przy ulicy Konopnickiej 6 oraz gmach Izby Przemysłowo-Handlowej przy ul. Wiejskiej 10, a także budynki w Alejach Ujazdowskich. Na dwóch przeciwległych krańcach placu (róg ulic Hożej i Mokotowskiej oraz Książęcej i Nowego Światu) uruchomiono sklepy Julius Meinl, przeznaczone wyłącznie dla Niemców^[19]. W kwietniu 1942 przez plac zaczęła przejeżdżać przeznaczona wyłącznie dla okupanta nowo uruchomiona okólna linia tramwajowa „O”^[22].

Podczas powstania warszawskiego, plac do 3 sierpnia 1944 znajdował się pod kontrolą Niemców^[23]. Tego dnia po południu powstańcy zdobyli budynek Gimnazjum im. Królowej Jadwigi, a w nocy opanowali budynek towarzystwa ubezpieczeniowego Riunione Adriatica di Sicurtà^[23]. 4 sierpnia kontrolę nad placem przejęli powstańcy^[24]. Do 8 sierpnia zabezpieczyli wylot na plac ul. Nowy Świat^[25]. Najcięższe walki toczyły się po wschodniej stronie placu, w rejonie szpitala św. Łazarza i ulicy Książęcej, która stanowiła jedyny łącznik pomiędzy Śródmieściem a Solcem (Powiślem Czerniakowskim)^[26]. 2 września 1944^[25]. samoloty Luftwaffe zbombardowały budynek Gimnazjum im. Królowej Jadwigi, budynek towarzystwa ubezpieczeniowego Riunione Adriatica di Sicurtà i kościół św. Aleksandra^[27]. Ocalały kościół dolny, lewa wieża świątyni, fragmenty murów rotundy oraz portyk od strony Nowego Światu^[28]. 13 września 1944 Niemcy przerwali jedyną drogę łączącą Śródmieście i Czerniaków − przez ulicę Książęcą i plac Trzech Krzyży − jednak sam plac Polacy utrzymali do kapitulacji powstania^[25].

W 1965 założenie urbanistyczne placu zostało wpisane do rejestru zabytków^[29].

W latach 2022−2023 plac został przebudowany, m.in. wyznaczono pas rowerowy w ciągu Alej Ujazdowskich, posadzono 28 drzew, zainstalowano sygnalizację świetlną na przejściu dla pieszych w jego centralnej części oraz wyeksponowano fragmenty przedwojennego bruku i torowiska tramwajowego^[30][31].

Do połowy XVIII wieku luźna zabudowa otoczonego ogrodami placu była w większości drewniana. Pierwsze większe budynki murowane zaczęto wznosić ok. 1770. W 1776 – pałacyk Dominika Merliniego, nazywany także domkiem Holenderskim^[6], (nr 4/6), a ok. 1787 kamienicę Antoniego Lucińskiego, podczaszego Stanisława Augusta Poniatowskiego (nr 3)^[32].

We wrześniu 1809 na placu ustawiono bramę triumfalną z napisem Pamiątka chwalebnego powrotu Woyska Narodowego po szczęśliwie dla oręża polskiego odbytej kampanii MDCCCIX, na powitanie wojsk polskich pod dowództwem księcia Józefa Poniatowskiego wracających do stolicy po kampanii austriackiej^[33]. W listopadzie 1815 zbudowano tam drewnianą bramę triumfalną w stylu klasycystycznym z okazji wjazdu do Warszawy – od strony południowej tj. przez rogatki mokotowskie – cesarza Rosji Aleksandra I^[34][35]. Był to jednoarkadowy łuk triumfalny z rozbudowaną partią rzeźbiarską^[35]. Obydwie budowle zaprojektował Jakub Kubicki^[33].

W 1817 plac powiększono wywłaszczając pięć posesji i rozbierając znajdujące się na nich budynki^[36]. W latach 1818–1825 wzniesiono tam klasycystyczny kościół św. Aleksandra zaprojektowany przez Chrystiana Piotra Aignera^[6]. Świątynia powstała ze składek urzędników państwowych i osób prywatnych, przeznaczonych pierwotnie na murowaną bramę triumfalną na cześć Aleksandra I, która miała zastąpić drewniany obiekt z 1815. Rosyjski monarcha przeszkodził jednak w realizacji tego pomysłu, wskutek czego zgromadzone środki postanowiono przeznaczyć na wzniesienie w pobliżu miejsca, w którym znajdowała się brama, kościoła św. Aleksandra. Zastąpił on stary drewniany kościółek parafialny św. Anny i św. Małgorzaty znajdujący się w pobliżu Belwederu^[37].

Plac uregulowano i nazwano placem Aleksandra ku czci cara Aleksandra I^[36]. W 1827 po wschodniej stronie placu zbudowano klasycystyczny budynek Instytutu Głuchoniemych^[6]. Jednopiętrowy korpus główny budynku został w latach 1873–1874 nadbudowany o kolejne piętro. W takiej formie zachował się do dziś^[38].

Od 1862 na parterze kamienicy pod nr 10 prowadził aptekę Henryk Klawe^[39]. Dała ona początek jednej z najbardziej znanych rodzinnych warszawskich firm farmaceutycznych – Towarzystwu Przemysłu Chemiczno-Farmaceutycznego d. Mgr Klawe SA (później Polfa Warszawa)^[40].

Od 1871 funkcjonujące na placu Trzech Krzyży targowisko zaczęło być stopniowo przenoszone na posesję u zbiegu placu i ul. Hożej, gdzie dla potrzeb handlu wybudowano trzypiętrowe oficyny^[41]. Później bazar przeniesiono na parcelę położoną między ulicami: Wspólną, Hożą i Kruczą, gdzie działał do września 1939^[41].

W latach 1884–1886 u wylotu ulicy Brackiej wzniesiono monumentalną kamienicę Pod Gryfami, zaprojektowaną przez Józefa Hussa^[6].

Ponieważ kościół św. Aleksandra okazał się być zbyt mały dla szybko rozwijającej się parafii, w latach 1886–1894 został on znacznie powiększony według projektu Józefa Piusa Dziekońskiego w stylu neorenesansu^[6]. W związku z przebudową świątyni kolumny z krzyżami oraz figurę św. Jana Nepomucena przeniesiono na nowy skwer, urządzony w 1894 naprzeciw głównego wejścia do świątyni^[42]. W latach 1897–1900 zwietrzałe marmurowe trzony kolumn wymieniono na nowe, wykonane z różowego granitu, które zachowały się do dziś^[43].

Po udzieleniu w 1892 przez miasto koncesji paryskiemu towarzystwu akcyjnemu Compagnie Nouvelle des châlets de commodité pour la France et l’Etranger, w północno-zachodniej części placu Trzech Krzyży powstał jeden z pierwszych nowoczesnych szaletów publicznych w Warszawie, składający się z niewielkiego murowanego budynku i blaszanej konstrukcji w kształcie rotundy (tzw. grzybka)^[44]. Rozebrany w 2005 obiekt był ostatnim z kilkunastu tego typu obiektów zbudowanych przez francuskie towarzystwo w Warszawie^[45][46].

W latach 1913–1914 na rogu ulic Hożej i Mokotowskiej wzniesiono siedmiopiętrową, zachowaną do dzisiaj, kamienicę Sukierta, zaprojektowaną przez Henryka Stifelmana i Stanisława Weissa^[47].

W 1924 jednopiętrowy budynek biurowy znajdujący się u wylotu ulicy Wiejskiej i Alej Ujazdowskich przebudowano na siedzibę Gimnazjum im. Królowej Jadwigi^[14]. Nowy gmach zaprojektował Józef Handzelewicz^[48].

W latach 1938–1939^[49] pod nr 2, na rogu ulicy Prusa, wzniesiono wielki wielofunkcyjny budynek należący do włoskiego towarzystwa ubezpieczeniowego Riunione Adriatica di Sicurtà^[50] zaprojektowany przez Edwarda Ebera^[18]. W styczniu 1939 uruchomiono tam jedno z największych i najnowocześniejszych warszawskich kin, „Napoleon”, przemianowane w okresie okupacji na „Apollo” (od października 1942 kino było przeznaczone wyłącznie dla Niemców)^[51].

W latach 1947–1949 w zachodniej części placu wzniesiono budynek Państwowej Komisji Planowania Gospodarczego, zaprojektowany przez Stanisława Bieńkuńskiego i Stanisława Rychłowskiego^[52]. Odciął od placu wylot ul. Wspólnej^[52]. Monumentalny gmach, nawiązujący do reprezentacyjnej architektury lat 30., był pierwszym po wojnie budynkiem w Warszawie zrealizowanym z prefabrykatów (pustaków z gruzobetonu)^[53].

W 1949 opracowano koncepcję otwarcia placu Trzech Krzyży od strony wschodniej, gdzie na zboczu skarpy miał powstać ziemny amfiteatr^[54]. Oznaczałoby to konieczność wyburzenia budynku Instytutu Głuchoniemych oraz kamienic we wschodniej pierzei placu^[54]. Ten pomysł nie został jednak zrealizowany^[55]. Nie zdecydowano się również na rozebranie stosunkowo dobrze zachowanych kamienic w narożniku Nowego Światu i Książęcej w celu odsłonięcia południowej (zaprojektowanej jako główna)^[56] fasady gmachu KC PZPR^[57][58].

W latach 1949–1952 odbudowano kościół św. Aleksandra w formie zbliżonej do pierwotnego projektu Chrystiana Piotra Aignera. W ocenie Biura Odbudowy Stolicy świątynia dzięki swej zmniejszonej bryle miała być lepiej wkomponowana w zabudowę placu^[59]. Na miejscu kościoła zaprojektowanego przez Józefa Piusa Dziekońskiego wykonano taras otaczający świątynię i tworzący plac przed głównym wejściem. Dwa wejścia do dolnego kościoła, znajdującego się pod tarasem, zostały umieszczone na poziomie placu Trzech Krzyży^[60]. W 1951, pomimo protestów parafian, zburzono ocalałą lewą wieżę świątyni^[61].

Po wojnie zrekonstruowano obie kamienice w północnej pierzei placu, wypełniając lukę między nimi pseudorenesansowym dwupiętrowym budynkiem, w którym od 1952 mieściła się redakcja tygodnika „Szpilki” (nr 16a)^[62]. Z kolei po stronie południowej nie odbudowano gmachu Gimnazjum im. Królowej Jadwigi, pozostawiając jedynie i wydłużając do Alej Ujazdowskich jego południową oficynę^[63], przez co plac został nieznacznie wydłużony w kierunku ulicy Wiejskiej^[50]. Na skwerze urządzonym w miejscu, w którym znajdował się budynek towarzystwa Riunione Adriatica di Sicurtà, ustawiono kamień z tablicą upamiętniającą bojownika Gwardii Ludowej Ładysława Buczyńskiego, który zginął podczas zamachu na kino „Apollo” w styczniu 1943^[64][65]. Upamiętnienie usunięto w latach 90. XX w związku z budową w tym miejscu hotelu Sheraton^[64].

W latach 70. zburzono kamienicę nr 10, a wyposażenie apteki Henryka Klawego przewieziono do apteki „Cefarmu” przy ul. Krakowskie Przedmieście 19 (po jej likwidacji w 2011 spółka przekazała je do Muzeum Farmacji im. mgr Antoniny Leśniewskiej)^[66].

W latach 1996–1998 przy narożniku z Książęcą wzniesiono biurowiec Holland Park, który – po zakończeniu w 1996 budowy hotelu Sheraton^[67] – wypełnił brakujący fragment pierzei placu po stronie wschodniej^[68]. W 2017 zakończyła się rozbudowa budynku, który zmienił nazwę na Ethos^[69].

W 2003 zakończono przebudowę kamienicy Antoniego Lucińskiego, która została nadbudowana szklanym dachem i połączona z budynkami dawnej Destylarni Wódek Karola Schneidera i kamienicą Karszo-Siedlewskich (Al. Ujazdowskie 51). Nowy obiekt biurowo-usługowy otrzymał nazwę Domu Dochodowego o Trzech Frontach^[70].

opis wiki

NAC

Autorem koloryzacji retuszu i remasteringu cyfrowego do 8k jest Bogdan Markowicz

---

Wymiary (warianty):

1 plakat w formacie A4 (210 x 297 mm).

2 plakat w formacie A3 (297 x 420 mm).

3 plakat w formacie A2 (420 x 594 mm).

4 plakat w formacie A1 (594 x 841 mm).

5 plakat w formacie A0 (1189 x 841 mm).

UWAGA

Ze względu na duży wymiar format A0 możliwy tylko i wyłącznie kurierem DPD.

---